|
|
BIBLE VRS SCIENCE
Science leh Technology lama mihringte finna sang chho zel hian Pathian hmel a hliah thei a, a tiropui thei bawk a. Kan Bible chuan, “Mihring rilruah chuan chatuan a dah a, mahse chuti chung pawhin anni chuan Pathianin a tir ata a tawp thlenga a thiltih chu an hmuchhuak thei chuang lo,” tiin min hrilh a (Thuf. 3:11). Bible hian Scientist-te finna hi a lo lehkhalh daih tawh a, Bible-in a sawi ang zelin mi fingte hian thil an hmu chhuak zawk thin a, Bible kal pelin finna an nei lo a ni. Kum 1969-a Neil Armstronga leh a thian pahnihte thlaa an lawn dawn khan Pathian ropuizia an hmuchhuak nasa hle a, “Lalpa, i thil siam awmzia kan lo hriat phak loh lutuk avangin min ngaidam ang che,” tiin an tawngtai hial a ni. Russia-ho van sang lawn ve thung chuan, “Pathian awmna reng reng kan hmu lo,” an ti thung a. Charles Darwin-a chuan mihring tobul a chhui a chhuina lamah mihringte hi Zawng thlah kan nih theih dan a hmuchhuak a.
Khawvel finna hmangin Pathian thu hi hriat fuh theih a ni lo va, Pathian thu atang erawh chuan khawvel finna hi a thlir thiam theih thung a. Chu chu sawiin Paula chuan, “Pathian finnaah chuan khawvelin finna hmanga Pathian an hriat theih loh hnuin, thu hril âtthlak hmanga a ringtute chhandam chu Pathianin tha a ti hle si a,” tiin min hrilh a (1.Kor. 1:21). Scientist-te zingah pawh mihring finna ringawta thil chhut mi an awm a, Pathian finna hmanga thil zir chhuak an awm bawk a. Chungte chu tawi te te in lo thlir ila.
1. Columbus-a (1451-1506) chuan 1492 vel khan America a hmu chhuak a. Galileo (1564-1642) chuan 1580 vel khan khawvel hi a mum a ni tih a rawn hmu chhuak ve leh a. Amaherawhchu Galileo pian hma daih B.C 700 velah khan zawlnei Isaia chuan, “Ani chu leilung kual khung chhungah a thu a ni,” tiin lei mumzia thu hi a lo puang chhuak daih tawh a ni (Isa. 40:22).
2. Dr. Harvey (1578-1657) chuan mihring nunna hi thisenah a awm tih a hmu chhuak a. Kum sang tam tak kal liam tawhah khan Bible chuan, “Thisenah chuan nunna a awm si a,” tiin a lo sawi daih tawh a (Lev. 17:11).
3. Sir Isaac Newton-a (1642-1727) chuan lei hipna (gravitation) a hmu chhuak a. Chumi hma daih kum zabi sawmthum vel kal taah khan Bible chuan, “Hmun ruakah chuan hmar a tipharh a, lei chu engmah lovah a khai kang a,” tiin lei hipna thu hi a lo sawi daih tawh a ni (Job. 26:7,8).
4. Torricelli (1608-1647) chuan 1643 khan boruak tehna (barometre) hi a hmu chhuak a. Chumi hmang chuan boruak hian rihna a nei tih an hmu chhuak ta a. Chumi hma kum sang tam kal tawhah khan Bible chuan, “Thli chak dan a teh lai leh tuite a teh lai khan...” tiin Pathianin boruak tehna a siam thu a lo sawi daih tawh (Job. 28:25).
5. Galileo-a khan vana arsite khi chhiar sen lohva tam an nihzia a lo hmu chhuak a. Chumi hma daih kum sanghnih kal tawhah khan Bible chuan arsite khi chhiar sen lohva tam an nihzia a lo sawi daih tawh a (Jer. 33:22). Scientist-te chuan eng tai darh vel dan (law of transmission of light) an hmuh chhuah hma daih khan, Pathian chuan, “Eng lo awm rawh se,” a tih kha, a tai darh dan a lo sawi daih tawh bawk (Job. 38:24).
6. Scientist-te chuan thil sakhat reng reng hi a ral thei lo va, thil dangah a chang (transform) mai a ni, an ti a. Entir nan, thing kan tuah a, keini chuan a ral vekin kan hria a; mahse a khu leh a vâp chu thil dangah a chang a, a ral lo a ni, an ti a. He thu hi an hmuh chhuah hma daih khan Bible chuan, “ Thil awm mekte hi lo awm tawh sa kha a ni a, thil lo awm turte chu lo awm tawh sa bawk kha a ni, Pathian chuan a bo tawhte kha a rawn la kir leh zel a ni,” a lo ti hmiah tawh (Thuh. 3:15).
7. Scientist-te chuan van lam chanchin khi an han zir chiang deuh deuh va, Van thengrengah khian arsi bawmpui (Nebula) maktaduai tam tak awmin an hria a. Chumi zinga pakhat chu Mizoten ‘thlasik kawng’ (milky way) kan tih khi a ni a. Thlasik kawng chhungah khian arsi maktaduai tam tak an awm a, chumi zingah chuan Ni leh a vela inher ho ( solar system) an tel ve a, kan awmna lei pawh chumi solar system zinga pakhat chu a ni a. Eng hi second khatah km. 300,000 a kal thei a, chu chu ‘eng kum’ (light year) an vuah a. Êng kum anga chak hian thlasik kawng khi a kam lehlam atangin a kam lehlamah zin dawn ta ila kum 1,00,000 kan thang ang, an ti a. Kan awmna lei leh Ni inkar hlatzawng chu km. 1,49,407,000 a ni a, Ni atangin eng hian minute riat leh second thumah kan lei a lo thleng thla hman a ni.
Thlasik kawng khi a chhunga arsi maktaduai tam takte nen second khata km. 600 vela chakin chhun leh zan chawl lovin a thlawk fua fua a. Chutiang bawkin arsi bawm pui dang maktaduai têlte pawh chu an ban tur ban hman loh hlau ni âwm fahranin mahni kawng theuhvah an thlawk fua fua bawk a. Kan awmna lei pawh hian ni khi eng lai pawhin a hel ve reng a, kum khat chhungin vawi khat a hel chhuak a. Chutih laiin ni hel reng chungin amah hi a vir reng bawk a, darkar 24-ah vawi khat a vir chhuak a, chu chu ni khat kan tih hi a ni a.
Heng arsi chhiar sen rual lohte, anmahni kawng theuhvah insu buai hauh lova an thlawk fur fur reng mai hian Siamtu thiltihtheihzia a lantir nasa hle mai. Heng zawng zawngte pawh hi kan Bible bawkin a lo sawi zo vek tawh. Sam 19-na pum pui hi han chhiar chhuak ila a ngaihnawm em em a ni. “Vante khian Pathian ropuizia a hriattir a,” tiin a tan a. Thusawi reng reng leh tawng reng reng awm si lovin, chhun hian chhun hnena thu a sawi chhawn dan te, zanin zan hnena thu a sawi chhawn dan te a tar lang a. Mi chak tak anga a tlan thu leh, a tlan kualna chu kawlkil tawp atanga a tawp lehlam thleng a nih thute kan hmu a. Chang sarihna atang hian chungho zawng zawng tlan kual velna ruahmantu Lalpa dan leh a remruatna chu a tak a, a fel vel vekzia kan hmu a. A tlangkawmnaah chuan, “Ka kâa thu chhuakte leh ka ngaihtuahnate hi i mithmuhah lawmtlak takin awm rawh se,” tiin Pathian kutah a inpumpek tawp mai a ni.
Lal Davida chuan zan thla engah chung lam arsite khi a han thlir vang vang a. A puan inah a lut leh a, a tingtang a va kaih mar sauh sauh va, a lo chhuak leh a. Van lam thlir chungin, “I van i kut chhuak te, thla leh arsi i ruat hote khi ka ngaihtuah chang chuan, mihring hi eng nge maw a niha i hriat reng thin ni?” tiin hla thar, ruah tham loh a phuah chhuak ta zawih zawih mai a (Sam 8:1ff). A hla phuah tlang kawm nan chuan, “Aw Lalpa, kan Lalpa, lei chung zawng zawngah hian i hming chu a vateha em!!” tiin lai khuma zâl turin a puan inah a lut leh ta a ni. Pathian mite hian chung lam leh hnuai lam an thlir hian Pathian kut hnu ropuizia an hmu a, Pathian an fak thin a ni.
Carl G. Boberg-a pawh hian chung lam leh hnuai lam a thlir vang vang a. Chung lam arsite avangin Pathian a fak a, ngaw pui hring dup mai leh, thingzara sava hlim thawm hram ri nak nakte chuan Pathian mawizia tar langin a hria a. Ngawpui hnuaia lui te luang ri her herte leh khualzin chaute tiharh tura thlifim thaw heuh heuhte pawh chuan a thinlung a titui ral zo va. “Chutin fak che thlain a nuam Lalpa, aw ropui ber,” tiin a au chhuak a ni.
A tawp berah chuan kan sawi tum ber chu thil engkim hi Pathian hriatna tel lo chuan engmah lo mai a ni tih hi a ni. Mi thenkhatten Science subject kan han zir ve dek dek a, Bible aiin scientist-te theory eng emaw kan ring zawk mah a. Chutiang mite thiamna chu ‘thiamna kebai’ a ni lo thei lo vang. Scientist-te thil thlir dan chu a nghet lo va, a danglam leh mai thin a, Bible erawh chu kum sang tam tak kal liam hnuah pawh a ding nghet a, a la danglam ve lo va, a zirtirna hi a thar deuh deuh zawk a ni.
Science leh Technology lama mihringte finna sang chho zel hian Pathian hmel a hliah thei a, a tiropui thei bawk a. Kan Bible chuan, “Mihring rilruah chuan chatuan a dah a, mahse chuti chung pawhin anni chuan Pathianin a tir ata a tawp thlenga a thiltih chu an hmuchhuak thei chuang lo,” tiin min hrilh a (Thuf. 3:11). Bible hian Scientist-te finna hi a lo lehkhalh daih tawh a, Bible-in a sawi ang zelin mi fingte hian thil an hmu chhuak zawk thin a, Bible kal pelin finna an nei lo a ni. Kum 1969-a Neil Armstronga leh a thian pahnihte thlaa an lawn dawn khan Pathian ropuizia an hmuchhuak nasa hle a, “Lalpa, i thil siam awmzia kan lo hriat phak loh lutuk avangin min ngaidam ang che,” tiin an tawngtai hial a ni. Russia-ho van sang lawn ve thung chuan, “Pathian awmna reng reng kan hmu lo,” an ti thung a. Charles Darwin-a chuan mihring tobul a chhui a chhuina lamah mihringte hi Zawng thlah kan nih theih dan a hmuchhuak a.
Khawvel finna hmangin Pathian thu hi hriat fuh theih a ni lo va, Pathian thu atang erawh chuan khawvel finna hi a thlir thiam theih thung a. Chu chu sawiin Paula chuan, “Pathian finnaah chuan khawvelin finna hmanga Pathian an hriat theih loh hnuin, thu hril âtthlak hmanga a ringtute chhandam chu Pathianin tha a ti hle si a,” tiin min hrilh a (1.Kor. 1:21). Scientist-te zingah pawh mihring finna ringawta thil chhut mi an awm a, Pathian finna hmanga thil zir chhuak an awm bawk a. Chungte chu tawi te te in lo thlir ila.
1. Columbus-a (1451-1506) chuan 1492 vel khan America a hmu chhuak a. Galileo (1564-1642) chuan 1580 vel khan khawvel hi a mum a ni tih a rawn hmu chhuak ve leh a. Amaherawhchu Galileo pian hma daih B.C 700 velah khan zawlnei Isaia chuan, “Ani chu leilung kual khung chhungah a thu a ni,” tiin lei mumzia thu hi a lo puang chhuak daih tawh a ni (Isa. 40:22).
2. Dr. Harvey (1578-1657) chuan mihring nunna hi thisenah a awm tih a hmu chhuak a. Kum sang tam tak kal liam tawhah khan Bible chuan, “Thisenah chuan nunna a awm si a,” tiin a lo sawi daih tawh a (Lev. 17:11).
3. Sir Isaac Newton-a (1642-1727) chuan lei hipna (gravitation) a hmu chhuak a. Chumi hma daih kum zabi sawmthum vel kal taah khan Bible chuan, “Hmun ruakah chuan hmar a tipharh a, lei chu engmah lovah a khai kang a,” tiin lei hipna thu hi a lo sawi daih tawh a ni (Job. 26:7,8).
4. Torricelli (1608-1647) chuan 1643 khan boruak tehna (barometre) hi a hmu chhuak a. Chumi hmang chuan boruak hian rihna a nei tih an hmu chhuak ta a. Chumi hma kum sang tam kal tawhah khan Bible chuan, “Thli chak dan a teh lai leh tuite a teh lai khan...” tiin Pathianin boruak tehna a siam thu a lo sawi daih tawh (Job. 28:25).
5. Galileo-a khan vana arsite khi chhiar sen lohva tam an nihzia a lo hmu chhuak a. Chumi hma daih kum sanghnih kal tawhah khan Bible chuan arsite khi chhiar sen lohva tam an nihzia a lo sawi daih tawh a (Jer. 33:22). Scientist-te chuan eng tai darh vel dan (law of transmission of light) an hmuh chhuah hma daih khan, Pathian chuan, “Eng lo awm rawh se,” a tih kha, a tai darh dan a lo sawi daih tawh bawk (Job. 38:24).
6. Scientist-te chuan thil sakhat reng reng hi a ral thei lo va, thil dangah a chang (transform) mai a ni, an ti a. Entir nan, thing kan tuah a, keini chuan a ral vekin kan hria a; mahse a khu leh a vâp chu thil dangah a chang a, a ral lo a ni, an ti a. He thu hi an hmuh chhuah hma daih khan Bible chuan, “ Thil awm mekte hi lo awm tawh sa kha a ni a, thil lo awm turte chu lo awm tawh sa bawk kha a ni, Pathian chuan a bo tawhte kha a rawn la kir leh zel a ni,” a lo ti hmiah tawh (Thuh. 3:15).
7. Scientist-te chuan van lam chanchin khi an han zir chiang deuh deuh va, Van thengrengah khian arsi bawmpui (Nebula) maktaduai tam tak awmin an hria a. Chumi zinga pakhat chu Mizoten ‘thlasik kawng’ (milky way) kan tih khi a ni a. Thlasik kawng chhungah khian arsi maktaduai tam tak an awm a, chumi zingah chuan Ni leh a vela inher ho ( solar system) an tel ve a, kan awmna lei pawh chumi solar system zinga pakhat chu a ni a. Eng hi second khatah km. 300,000 a kal thei a, chu chu ‘eng kum’ (light year) an vuah a. Êng kum anga chak hian thlasik kawng khi a kam lehlam atangin a kam lehlamah zin dawn ta ila kum 1,00,000 kan thang ang, an ti a. Kan awmna lei leh Ni inkar hlatzawng chu km. 1,49,407,000 a ni a, Ni atangin eng hian minute riat leh second thumah kan lei a lo thleng thla hman a ni.
Thlasik kawng khi a chhunga arsi maktaduai tam takte nen second khata km. 600 vela chakin chhun leh zan chawl lovin a thlawk fua fua a. Chutiang bawkin arsi bawm pui dang maktaduai têlte pawh chu an ban tur ban hman loh hlau ni âwm fahranin mahni kawng theuhvah an thlawk fua fua bawk a. Kan awmna lei pawh hian ni khi eng lai pawhin a hel ve reng a, kum khat chhungin vawi khat a hel chhuak a. Chutih laiin ni hel reng chungin amah hi a vir reng bawk a, darkar 24-ah vawi khat a vir chhuak a, chu chu ni khat kan tih hi a ni a.
Heng arsi chhiar sen rual lohte, anmahni kawng theuhvah insu buai hauh lova an thlawk fur fur reng mai hian Siamtu thiltihtheihzia a lantir nasa hle mai. Heng zawng zawngte pawh hi kan Bible bawkin a lo sawi zo vek tawh. Sam 19-na pum pui hi han chhiar chhuak ila a ngaihnawm em em a ni. “Vante khian Pathian ropuizia a hriattir a,” tiin a tan a. Thusawi reng reng leh tawng reng reng awm si lovin, chhun hian chhun hnena thu a sawi chhawn dan te, zanin zan hnena thu a sawi chhawn dan te a tar lang a. Mi chak tak anga a tlan thu leh, a tlan kualna chu kawlkil tawp atanga a tawp lehlam thleng a nih thute kan hmu a. Chang sarihna atang hian chungho zawng zawng tlan kual velna ruahmantu Lalpa dan leh a remruatna chu a tak a, a fel vel vekzia kan hmu a. A tlangkawmnaah chuan, “Ka kâa thu chhuakte leh ka ngaihtuahnate hi i mithmuhah lawmtlak takin awm rawh se,” tiin Pathian kutah a inpumpek tawp mai a ni.
Lal Davida chuan zan thla engah chung lam arsite khi a han thlir vang vang a. A puan inah a lut leh a, a tingtang a va kaih mar sauh sauh va, a lo chhuak leh a. Van lam thlir chungin, “I van i kut chhuak te, thla leh arsi i ruat hote khi ka ngaihtuah chang chuan, mihring hi eng nge maw a niha i hriat reng thin ni?” tiin hla thar, ruah tham loh a phuah chhuak ta zawih zawih mai a (Sam 8:1ff). A hla phuah tlang kawm nan chuan, “Aw Lalpa, kan Lalpa, lei chung zawng zawngah hian i hming chu a vateha em!!” tiin lai khuma zâl turin a puan inah a lut leh ta a ni. Pathian mite hian chung lam leh hnuai lam an thlir hian Pathian kut hnu ropuizia an hmu a, Pathian an fak thin a ni.
Carl G. Boberg-a pawh hian chung lam leh hnuai lam a thlir vang vang a. Chung lam arsite avangin Pathian a fak a, ngaw pui hring dup mai leh, thingzara sava hlim thawm hram ri nak nakte chuan Pathian mawizia tar langin a hria a. Ngawpui hnuaia lui te luang ri her herte leh khualzin chaute tiharh tura thlifim thaw heuh heuhte pawh chuan a thinlung a titui ral zo va. “Chutin fak che thlain a nuam Lalpa, aw ropui ber,” tiin a au chhuak a ni.
A tawp berah chuan kan sawi tum ber chu thil engkim hi Pathian hriatna tel lo chuan engmah lo mai a ni tih hi a ni. Mi thenkhatten Science subject kan han zir ve dek dek a, Bible aiin scientist-te theory eng emaw kan ring zawk mah a. Chutiang mite thiamna chu ‘thiamna kebai’ a ni lo thei lo vang. Scientist-te thil thlir dan chu a nghet lo va, a danglam leh mai thin a, Bible erawh chu kum sang tam tak kal liam hnuah pawh a ding nghet a, a la danglam ve lo va, a zirtirna hi a thar deuh deuh zawk a ni.