|
|
July 20, 1969 a ni a, American astronaut Neil Armstrong-a chuan a boruak lawng, “Eagle” atanga pen khat leka chhukthla in thla leilung a rap a, heti hian a sawi a, "That's one small step for a man, one giant leap for mankind." "Kha a ke penchhuah beitham te kha hringfate tana hla taka zuang dawrh khawpa hmasawnna nasa a ni lawi si". He hun ropui tak hi khawvel puman mi maktaduai chuangin an TV atang te in leh radio atang te in an thlirin an ngaithla thuap kha a ni a. Hringnuna hun pawimawh ber chelh hial khawpa ropui a ni. Hei hian van thengrenga zinchhuah chakna chi tha tak rawn tuhin kum sawm chhung zet ram ropui leh thiltithei, United States leh Soviet union inkara inelna chuan huang thar a dai ta. Neil Armstrong leh Edwin “Buzz” Alldrin leh Michael Collins-a te chuan July 22 khan thla leilung chu liansanin July 24 ah him takin khawvelah an rawn kir leh a, tunah kum sawmli panga zet a vei leh ta reng mai, amaherawhchu a sawhkhawk kan hre bang thei lo a nih hi.
Kum 1960 leh 1970 chhovah khan thla leilung chuan rilru a luahin programme hrang hrang siam a ni na in van thengreng fanna lam hawia sum chelek chu tlemin a han pamtul leh deuh va. Amaherawhchu man tlawm zawkin US chuan boruak lawng pakhat “Clementine” buatsaih lehin kum 1994 khan kah chhuah a ni a, thla han helin radar screen ah pawh reiloteah a rawn lang leh mai. Thla ruangam te, a leilung te radar khawl hmanga uluk taka chhinchhiahin thla chhimtawp leh hmartawpah te khuar lian tak taka vur khawn awm niin a hmu nghe nghe a ni. Kum li hnuah NASA boruak lawng pakhat, “Lunar Prospector” pawhin thla leilung min hnaih ber tu zirbing a tehchhuak lehin chutah chuan hydrogen, vur khal nena intluk tawk tak chhim leh hmartawpah a hmu leh a, magnetic structure khawn tam tak a hmu bawk.
Kan solar system min hriatchiantir tu leh kan chenna khawvel leh Mars pianzia hmasate min hriattirtu pawimawh tak chu thla khi nia hriatna avangin khawvel pumin a ngaihven hle a. Lawn awlsamber ni ta na na na, Mars leilung zirchianna atana luhka pawimawh tak a nih pawh a rinawm hle a ni. Hengte bakah a leilunga thil awm, mihring te tana tangkai thei beisei avang pawhin ngaihven a hlawh hle a. Chungte zingah chuan helium 3 hi boruak leh leilung tibawlhhlawh lova fuel a hman theih mai a ni a. Tin mithiamte chuan thlaah khiah helium 3 hi ton maktaduai khat lai a awm an ring a, hei hian kan mamawh zawng zawng kum sang tam tak chhung a phuhruk thei dawn nghe nghe.
Tin thla atang khian ni zung hi khawlkhawm ta ila a tha dawn hle niin an ngai a, 1% leh pawhin kan khawvela fossil fuel power plant zawng zawng hi a awl thei dawn a ni.
Chandrayaan – 1 chu
India ram pawh technology lama rual pawl pha ve khawpa changtlung a lo nih chhoh zel takah chuan van thengrenga boruak lawng tirchhuaka mission changtlung tak buatsaih turin a inringtawk hle a. Indian Space Research Organization (ISRO) chuan heng lama hmalakna zawng zawng khaidingin boruak lawngah mihring a tir dawn nge dawn lo tih chu ram mipuite titi leh inhnialna a lo ni ta, a chhan chu thlaa mihring lawn tur hian sum leh pai a hautak hle a ni. Chubakah hma lak pawh nise inbuatsaihna ngawt pawhin kum sarih atanga kum sawm dawn a awh a rinawm a, a lo berah US $2.2 billion lai a luangral ngei ang. Hei bakah hian ISRO hotu lu, G. Madhavan Nair-a chuan van thengrenga mihring tih theih ang zawng zawngte hi khawl hmanga tih theih a nih vek tawh thu a sawi bawk a ni.
Khawl hmanga khalh kal India boruak lawng Chandrayaan-1 chu a vawikhatna atan August 15, 2003 khan kahchhuah a ni a, hei hian kan India ram van boruak fanchhuahna lama a tumruhna a tilang hle mai. Chandrayaan-1 mission ah hian satellite, kg 525 a rit chuan thla chung zawn km 100 ah thla chu hualin kum hnih chhung tihnun a ni a. India Polar Satellite launch vehicle (PSLV) thiamna hmanga kahchhuah leh ama tha hmang ngeia thla heltir tum a ni a, hei hian thla leilung thlalakna khawl tha chungchuang leh fiahfai tak hmangin thla ala dawn a ni.
Kum 1960 leh 1970 chhovah khan thla leilung chuan rilru a luahin programme hrang hrang siam a ni na in van thengreng fanna lam hawia sum chelek chu tlemin a han pamtul leh deuh va. Amaherawhchu man tlawm zawkin US chuan boruak lawng pakhat “Clementine” buatsaih lehin kum 1994 khan kah chhuah a ni a, thla han helin radar screen ah pawh reiloteah a rawn lang leh mai. Thla ruangam te, a leilung te radar khawl hmanga uluk taka chhinchhiahin thla chhimtawp leh hmartawpah te khuar lian tak taka vur khawn awm niin a hmu nghe nghe a ni. Kum li hnuah NASA boruak lawng pakhat, “Lunar Prospector” pawhin thla leilung min hnaih ber tu zirbing a tehchhuak lehin chutah chuan hydrogen, vur khal nena intluk tawk tak chhim leh hmartawpah a hmu leh a, magnetic structure khawn tam tak a hmu bawk.
Kan solar system min hriatchiantir tu leh kan chenna khawvel leh Mars pianzia hmasate min hriattirtu pawimawh tak chu thla khi nia hriatna avangin khawvel pumin a ngaihven hle a. Lawn awlsamber ni ta na na na, Mars leilung zirchianna atana luhka pawimawh tak a nih pawh a rinawm hle a ni. Hengte bakah a leilunga thil awm, mihring te tana tangkai thei beisei avang pawhin ngaihven a hlawh hle a. Chungte zingah chuan helium 3 hi boruak leh leilung tibawlhhlawh lova fuel a hman theih mai a ni a. Tin mithiamte chuan thlaah khiah helium 3 hi ton maktaduai khat lai a awm an ring a, hei hian kan mamawh zawng zawng kum sang tam tak chhung a phuhruk thei dawn nghe nghe.
Tin thla atang khian ni zung hi khawlkhawm ta ila a tha dawn hle niin an ngai a, 1% leh pawhin kan khawvela fossil fuel power plant zawng zawng hi a awl thei dawn a ni.
Chandrayaan – 1 chu
India ram pawh technology lama rual pawl pha ve khawpa changtlung a lo nih chhoh zel takah chuan van thengrenga boruak lawng tirchhuaka mission changtlung tak buatsaih turin a inringtawk hle a. Indian Space Research Organization (ISRO) chuan heng lama hmalakna zawng zawng khaidingin boruak lawngah mihring a tir dawn nge dawn lo tih chu ram mipuite titi leh inhnialna a lo ni ta, a chhan chu thlaa mihring lawn tur hian sum leh pai a hautak hle a ni. Chubakah hma lak pawh nise inbuatsaihna ngawt pawhin kum sarih atanga kum sawm dawn a awh a rinawm a, a lo berah US $2.2 billion lai a luangral ngei ang. Hei bakah hian ISRO hotu lu, G. Madhavan Nair-a chuan van thengrenga mihring tih theih ang zawng zawngte hi khawl hmanga tih theih a nih vek tawh thu a sawi bawk a ni.
Khawl hmanga khalh kal India boruak lawng Chandrayaan-1 chu a vawikhatna atan August 15, 2003 khan kahchhuah a ni a, hei hian kan India ram van boruak fanchhuahna lama a tumruhna a tilang hle mai. Chandrayaan-1 mission ah hian satellite, kg 525 a rit chuan thla chung zawn km 100 ah thla chu hualin kum hnih chhung tihnun a ni a. India Polar Satellite launch vehicle (PSLV) thiamna hmanga kahchhuah leh ama tha hmang ngeia thla heltir tum a ni a, hei hian thla leilung thlalakna khawl tha chungchuang leh fiahfai tak hmangin thla ala dawn a ni.