|
|
ARSI TLA...
Kum 2008-a kohhran tawngtai Hapta zirlai pahnihna-ah (phêk 9) chuan tihian Jon Paulian-a chuan a ziak: “November 16, 1966 khan scientist-ten arsi (meteor) nasa takin a tla dâwn tih an sawi lâwk a. Kum 1833 kuma nasa taka a tlâk tum, mi tam takin Isua Krista lo kal thuai dâwna an rin phahna ang kha kan hmu ve dâwn nia ngâiin kan phur hle mai a.
“Nimahsela chumi zan chuan van chu chhûmin a hliah thim mup mai a. Arsi pawh pakhatmah a lang thei lo….Kum 1966-a arsi tla chu 1833 a mi ang tho khân a nasa a, mahse thlawhna atang leh America khawthlang lam hmun tlêm tê atang chauh lo chuan a lang thei lo. Kum 1833 leh 1966-a arsi tlate kha simeikhu (comet) pakhat, Tempel-Tuttle, kum 33 dana vawikhat ni hel chhuak \hin them lêng vel a ni a. Chutiang arsi tla, Leo (arsi hlawm pakhat) a\anga chhuak chu kum tin November thla hian a zual thin a ni,” tiin.
Note: Jon Paulian-a hi Andrews University-a Professor, New Testament Department-a awm thin a ni a, he thu ziah lâi hi chuan Loma Linda University lamah a lo insawn tawh a ni.
Hei hi kan kohhran hmunpui ber atanga chhuak a ni a, tunhma lama ka lo hriat dan nen chuan inang lo tak a ni. Chuvangin hetia tunhma lama kan lo hriat dan kalh chiaha kan hotu lamten thu an rawn chhuah tâkah chuan rilru inhawng taka chhui zui a tha a, kan lo hriat dan thin bansan ngamna rilru nen kan chhui dâwn a ni. ‘Kan khua-ah chuan ‘âl’ ka ti tho tho ang’ tih rilru kha paih tum bawk ila.
Kum 1833 November 12-13 zan khân North America hmar chhak lamah (?) nasa takin arsi a tla chur chur mai a. A sawi uar deuh phei chuan a êngah lehkha a chhiar theih hial a ni an ti. Hemi tuma arsi tla hi a nasa bawk a, miin mak an ti a, an sawi zui huai huai a. Sakhuana an la urh hlawm bawka thenkhat phei chuan a tûk mai chu rorelna ni thleng turah ngâiin an thidang hlawm a. Mi tam takin an zir zui a, hetiang lam chhuinaa hmahruaitu a lo ni ta a ni.
Mithiam tam tak zir zuitu zinga lar tak H.A.Newton-a chuan kum 1863 khan kum 585, 902, 1582, 1698-ah te pawh nasa taka arsi tla a lo awm tawh \hin tih a hmu chhuak a. A zir zawm zelna lamah kum 1864 khan heng kum 931, 934, 1002, 1202, 1366 leh 1602-ah te pawh hian chanchin nei hat thamin a lo tla tawh tih a hriat belh leh a. Tichuan huaisen takin kum 1833-a arsi tla kha kum 33/34 dana tla thin ani tih leh tunhma pawha lo thleng fo tawh thin, Leo arsi bâwr atanga lo intan ani tih a sawi ngam ta a. A hmingah pawh Leonids an ti nghe nghe. (Amarawhchu Leo arsi bawr atanga intan tak tak chu a ni lo va, intan ang taka a lan vang mai a ni). Mizorama Arsi Tlâk kum kan tih chu 1884 a ni a. Pipute sawi dan chuan hemi zân hian vana arsite khi ruah ang mai hian a rawn sur chum chum mai a ni awm e. Enge a chhan? tih lam zawng an zir ve pha hauh lo.
Tichuan kum 1866 November thla-ah nasa taka tla leh turin a hrilhlawk a. Mahse hemi kum hian beisei angin a tla tam lo, dârkâr khatah 2000 atanga 5000 inkâr chauh an chhiar thei a. Kum 1867 khan a tla leh a, mahse thla a en em avangin a lang tam thei lo va, dârkâr khata 1000 vel tla ang chauh a ni.
A hnu kum 33, kum 1899-ah chuan nasa takin chanchinbu lamah arsi tam tak tla tur chu an lo hrilhlâwk a. Mi tam takin hmuhnawm titaka thlir an tum laiin hemi kum hian a tla ta mang hauh lo mai a. Arsi lam chanchin zir mite pawh an beidawngin an hrilhai ngei mai. Hemi kuma arsi tla hi darkar khatah 50-100 vel chauh a ni ta si a, mi tam takin vanlam chanchin zir mite chu an ngaihnêp phah an ti. Hetiang hian nasa vak lovin kum 33 danah chuan a tla zel a. A nasat ber tum chu kum 1966 November thla kha niin hemi tum hi chuan kum 1833 ai khan a nasa zâwk daih a. Amarawhchu Jon Paulian-a sawi ang hian a hmuh theihna lai tur America ram lamah chhûm a zing nasa a, Arizona ram bial zim tê leh hmun thenkhat atang chauha a hmuh theih avangin a lar ta lo a ni. Chhût mite sawi dan chuan kum 1833-a arsi tla kha chu darkâr khatah 100,000 a ni a. Kum 1966 kha chuan darkar khatah 140,000 a\anga 150,000 zet a ni.
Tunhma lama arsi tla an lo chhinchhiah dan chu han sawi thuak thuak ila:
1.AD 902: Hemi kum hian Chinese arsi lam zir mite chuan arsi tla chum chum hmuin an insawi a. “Ruah ang mai a ni,” an ti.
2.AD 1202: Kum zabi 13-na leh 14-na laia Muslim historian tam tak chuan October thla chanve vel laia arsi tla vak thin chanchin an lo record a. Al-Dhahabi (1274-1348) chuan Siyar a’lam al-nubala-ah chuan, “Arsite chu khaukhuap thlâwk ang mai hian an thlâwk chum chum a. A hmutute mipuite chuan an hlauh em avangin an tawngtai nghal mur mur,” tiin a lo ziak bawk.
5.AD 1237/1238: Heng kuma arsi tlate hi Japan ramah hmuh a ni a. Azuma Kagami leh Konendai Shiki-ah te chhinchhiah an ni. “Zanlâiah chhiar sên rual loh arsi vâr-sen an tla chur chur mai.”
6.AD 1630: Hemi kum November 15 hian German mathematician, astronomer ni bawk Johannes Kepler-a a thi a. A hnu ni hnihah an vui chauh a. An vui zan hian a tama tam mangkhengin arsi a tla chum chum mai a. A tamzia an sawi dan chuan, “Ruah ang maiin a sur chum chum,” an ti. Thenkhat phei chuan hemi zana chhiar sên rual loh arsi tla chum chum hi Pathianin Kepler-a a chawimawina a nih an ring hial a ni. Kepler-a hi tarmitin mit khaw hmuh a tihfiah theih dan hmuchhuaktu leh Mars-in ni a helna kawng khi a bial pap ni lova tung sawl, dawnfawh ang deuh a nih dan hmuchhuaktu a ni a. Hei lo pawh hi mathematics leh astronomy-ah hmahruaitu a nihna a awm nuk mai.
7.AD 1799: German scientist Humboldt-a leh a thianpa Bonpland-a te chuan Cumana (Venezuela) an awm laiin arsi tla chum chum an hmuh thu an ziak a. A tamzia an hrilhfâk a ni. Andrew Ellicott Douglas, American arsi lam zir mi pawhin he arsi tla hi Florida chhim lam tuifinriata an zin laiin a lo hmu ve a, “Van pumpui mai khi rocket thlâwk ang hian a khat a, thenkhat phei chu kan lawngah chuan rawn tla ve mai dâwn hian ka hria a. Ni chhuah hmâ zawng chu chutiang chuan an tla chum chum mai a ni,” a ti. Douglas-a thuziah hi North America-a arsi tla record awm hmasa ber a ni. A hma kum 33 kal ta, 1766 pawh khan helaiah vêk hian nasa takin arsi a tla niin an sawi bawk.
1.Kum 1833, 1866 leh 1899 chu kan sawi tawh kha.
2.Kum 1884, Vailen hmasa leh hnuhnung inkârah khan Mizo kum chhiara kum pawimawh tak, Arsi Tlâk Kum a lo thleng a. Hemi tuma arsi tla tamzia hi ‘ruah ang mai’ tih a ni bawk. Arsi tla hi a awm fo va. Hemi kuma Mizovin arsi tla kan tih hi Leonid ani ve kher ang tihna a ni lo.(Siama, V.L. Mizo History, Edition-2009. Lengchhawn Press, Bethel House, Khatla. Aizawl. P.38. Note: He lehkhabu hi kum 1950-a ziah a ni a. He thu a ziah lâi hian V.L.Siama hi kum 38 mi a ni a. Kum 1884-a Arsi tla hmutute kha a kawm hman ngeiin a rinawm a. Aman a kawm chiah loh pawhin chiang taka hmutute sawi hretute a kawm hman ngei a rinawm.)
3.Kum 1933 chho vela arsi tla chu khua a chhe lutuk a, engmah hmuh theih a ni lo. A tla tam vak lo hrim hrim bawk niin a lang.
4.Kum 1966 November 17 zana arsi tla chu tum angin mi nawlpuiin an hmu lo kan tih tawh kha. A hmutute sawi dan pahnih khat chauh han ziak chhawng ila: (Ziah tur a tam khawp mai).
“Chhiar sên rual loh arsi tla chum chum chu kan hmu a.”
- Charles Capen in the San Gabriel Mountains of Southern California
“Arsi tla chu a tam turû bawka second khatah eng zât nge rawn lang hman ang tihte kan ring chhin a… minute 20 chhung vel phei chu dârkâr khatah 150,000 vel tla angin a hmuh theih a ni.”
-Dennis Milon, Kitt Peak in Southern Arizona
Kum 1998/99 kha a kum 33-na a ni leh a. Hemi kum 1988 November 16/17 hian khawvel hmun hrang hranga a zir mite chuan arsi tla chu an lo thlir a. Mahse tunhma anga han lar hluai zawng a ni lo; a tla nasa lutuk lote pawh a ni awm e. Chutianga sawi uar vak tur a awm lo. Tin, lo tla tam pawh nise thil thleng fo a nih avangin miin chuti em emin an ngaihsak tawh lovang. Khawpui electric êng hnuaia mite tân phei chuan hmuh a harsa lehzual. A lan tamna ber chu Europe a ni a. NASA-in hetianga arsi tla zir tur bika a din Leonid MAC (MAC-Multi-Instrument Aircraft Campaign) chuan Japan thliarkar pakhat Okinawa-ah thlawhna pahnih a han tir a. Engti takin nge an han zir zawng keini ang duang chuan kan hre ve pha lo a ni.
Kum 2008-a kohhran tawngtai Hapta zirlai pahnihna-ah (phêk 9) chuan tihian Jon Paulian-a chuan a ziak: “November 16, 1966 khan scientist-ten arsi (meteor) nasa takin a tla dâwn tih an sawi lâwk a. Kum 1833 kuma nasa taka a tlâk tum, mi tam takin Isua Krista lo kal thuai dâwna an rin phahna ang kha kan hmu ve dâwn nia ngâiin kan phur hle mai a.
“Nimahsela chumi zan chuan van chu chhûmin a hliah thim mup mai a. Arsi pawh pakhatmah a lang thei lo….Kum 1966-a arsi tla chu 1833 a mi ang tho khân a nasa a, mahse thlawhna atang leh America khawthlang lam hmun tlêm tê atang chauh lo chuan a lang thei lo. Kum 1833 leh 1966-a arsi tlate kha simeikhu (comet) pakhat, Tempel-Tuttle, kum 33 dana vawikhat ni hel chhuak \hin them lêng vel a ni a. Chutiang arsi tla, Leo (arsi hlawm pakhat) a\anga chhuak chu kum tin November thla hian a zual thin a ni,” tiin.
Note: Jon Paulian-a hi Andrews University-a Professor, New Testament Department-a awm thin a ni a, he thu ziah lâi hi chuan Loma Linda University lamah a lo insawn tawh a ni.
Hei hi kan kohhran hmunpui ber atanga chhuak a ni a, tunhma lama ka lo hriat dan nen chuan inang lo tak a ni. Chuvangin hetia tunhma lama kan lo hriat dan kalh chiaha kan hotu lamten thu an rawn chhuah tâkah chuan rilru inhawng taka chhui zui a tha a, kan lo hriat dan thin bansan ngamna rilru nen kan chhui dâwn a ni. ‘Kan khua-ah chuan ‘âl’ ka ti tho tho ang’ tih rilru kha paih tum bawk ila.
Kum 1833 November 12-13 zan khân North America hmar chhak lamah (?) nasa takin arsi a tla chur chur mai a. A sawi uar deuh phei chuan a êngah lehkha a chhiar theih hial a ni an ti. Hemi tuma arsi tla hi a nasa bawk a, miin mak an ti a, an sawi zui huai huai a. Sakhuana an la urh hlawm bawka thenkhat phei chuan a tûk mai chu rorelna ni thleng turah ngâiin an thidang hlawm a. Mi tam takin an zir zui a, hetiang lam chhuinaa hmahruaitu a lo ni ta a ni.
Mithiam tam tak zir zuitu zinga lar tak H.A.Newton-a chuan kum 1863 khan kum 585, 902, 1582, 1698-ah te pawh nasa taka arsi tla a lo awm tawh \hin tih a hmu chhuak a. A zir zawm zelna lamah kum 1864 khan heng kum 931, 934, 1002, 1202, 1366 leh 1602-ah te pawh hian chanchin nei hat thamin a lo tla tawh tih a hriat belh leh a. Tichuan huaisen takin kum 1833-a arsi tla kha kum 33/34 dana tla thin ani tih leh tunhma pawha lo thleng fo tawh thin, Leo arsi bâwr atanga lo intan ani tih a sawi ngam ta a. A hmingah pawh Leonids an ti nghe nghe. (Amarawhchu Leo arsi bawr atanga intan tak tak chu a ni lo va, intan ang taka a lan vang mai a ni). Mizorama Arsi Tlâk kum kan tih chu 1884 a ni a. Pipute sawi dan chuan hemi zân hian vana arsite khi ruah ang mai hian a rawn sur chum chum mai a ni awm e. Enge a chhan? tih lam zawng an zir ve pha hauh lo.
Tichuan kum 1866 November thla-ah nasa taka tla leh turin a hrilhlawk a. Mahse hemi kum hian beisei angin a tla tam lo, dârkâr khatah 2000 atanga 5000 inkâr chauh an chhiar thei a. Kum 1867 khan a tla leh a, mahse thla a en em avangin a lang tam thei lo va, dârkâr khata 1000 vel tla ang chauh a ni.
A hnu kum 33, kum 1899-ah chuan nasa takin chanchinbu lamah arsi tam tak tla tur chu an lo hrilhlâwk a. Mi tam takin hmuhnawm titaka thlir an tum laiin hemi kum hian a tla ta mang hauh lo mai a. Arsi lam chanchin zir mite pawh an beidawngin an hrilhai ngei mai. Hemi kuma arsi tla hi darkar khatah 50-100 vel chauh a ni ta si a, mi tam takin vanlam chanchin zir mite chu an ngaihnêp phah an ti. Hetiang hian nasa vak lovin kum 33 danah chuan a tla zel a. A nasat ber tum chu kum 1966 November thla kha niin hemi tum hi chuan kum 1833 ai khan a nasa zâwk daih a. Amarawhchu Jon Paulian-a sawi ang hian a hmuh theihna lai tur America ram lamah chhûm a zing nasa a, Arizona ram bial zim tê leh hmun thenkhat atang chauha a hmuh theih avangin a lar ta lo a ni. Chhût mite sawi dan chuan kum 1833-a arsi tla kha chu darkâr khatah 100,000 a ni a. Kum 1966 kha chuan darkar khatah 140,000 a\anga 150,000 zet a ni.
Tunhma lama arsi tla an lo chhinchhiah dan chu han sawi thuak thuak ila:
1.AD 902: Hemi kum hian Chinese arsi lam zir mite chuan arsi tla chum chum hmuin an insawi a. “Ruah ang mai a ni,” an ti.
2.AD 1202: Kum zabi 13-na leh 14-na laia Muslim historian tam tak chuan October thla chanve vel laia arsi tla vak thin chanchin an lo record a. Al-Dhahabi (1274-1348) chuan Siyar a’lam al-nubala-ah chuan, “Arsite chu khaukhuap thlâwk ang mai hian an thlâwk chum chum a. A hmutute mipuite chuan an hlauh em avangin an tawngtai nghal mur mur,” tiin a lo ziak bawk.
5.AD 1237/1238: Heng kuma arsi tlate hi Japan ramah hmuh a ni a. Azuma Kagami leh Konendai Shiki-ah te chhinchhiah an ni. “Zanlâiah chhiar sên rual loh arsi vâr-sen an tla chur chur mai.”
6.AD 1630: Hemi kum November 15 hian German mathematician, astronomer ni bawk Johannes Kepler-a a thi a. A hnu ni hnihah an vui chauh a. An vui zan hian a tama tam mangkhengin arsi a tla chum chum mai a. A tamzia an sawi dan chuan, “Ruah ang maiin a sur chum chum,” an ti. Thenkhat phei chuan hemi zana chhiar sên rual loh arsi tla chum chum hi Pathianin Kepler-a a chawimawina a nih an ring hial a ni. Kepler-a hi tarmitin mit khaw hmuh a tihfiah theih dan hmuchhuaktu leh Mars-in ni a helna kawng khi a bial pap ni lova tung sawl, dawnfawh ang deuh a nih dan hmuchhuaktu a ni a. Hei lo pawh hi mathematics leh astronomy-ah hmahruaitu a nihna a awm nuk mai.
7.AD 1799: German scientist Humboldt-a leh a thianpa Bonpland-a te chuan Cumana (Venezuela) an awm laiin arsi tla chum chum an hmuh thu an ziak a. A tamzia an hrilhfâk a ni. Andrew Ellicott Douglas, American arsi lam zir mi pawhin he arsi tla hi Florida chhim lam tuifinriata an zin laiin a lo hmu ve a, “Van pumpui mai khi rocket thlâwk ang hian a khat a, thenkhat phei chu kan lawngah chuan rawn tla ve mai dâwn hian ka hria a. Ni chhuah hmâ zawng chu chutiang chuan an tla chum chum mai a ni,” a ti. Douglas-a thuziah hi North America-a arsi tla record awm hmasa ber a ni. A hma kum 33 kal ta, 1766 pawh khan helaiah vêk hian nasa takin arsi a tla niin an sawi bawk.
1.Kum 1833, 1866 leh 1899 chu kan sawi tawh kha.
2.Kum 1884, Vailen hmasa leh hnuhnung inkârah khan Mizo kum chhiara kum pawimawh tak, Arsi Tlâk Kum a lo thleng a. Hemi tuma arsi tla tamzia hi ‘ruah ang mai’ tih a ni bawk. Arsi tla hi a awm fo va. Hemi kuma Mizovin arsi tla kan tih hi Leonid ani ve kher ang tihna a ni lo.(Siama, V.L. Mizo History, Edition-2009. Lengchhawn Press, Bethel House, Khatla. Aizawl. P.38. Note: He lehkhabu hi kum 1950-a ziah a ni a. He thu a ziah lâi hian V.L.Siama hi kum 38 mi a ni a. Kum 1884-a Arsi tla hmutute kha a kawm hman ngeiin a rinawm a. Aman a kawm chiah loh pawhin chiang taka hmutute sawi hretute a kawm hman ngei a rinawm.)
3.Kum 1933 chho vela arsi tla chu khua a chhe lutuk a, engmah hmuh theih a ni lo. A tla tam vak lo hrim hrim bawk niin a lang.
4.Kum 1966 November 17 zana arsi tla chu tum angin mi nawlpuiin an hmu lo kan tih tawh kha. A hmutute sawi dan pahnih khat chauh han ziak chhawng ila: (Ziah tur a tam khawp mai).
“Chhiar sên rual loh arsi tla chum chum chu kan hmu a.”
- Charles Capen in the San Gabriel Mountains of Southern California
“Arsi tla chu a tam turû bawka second khatah eng zât nge rawn lang hman ang tihte kan ring chhin a… minute 20 chhung vel phei chu dârkâr khatah 150,000 vel tla angin a hmuh theih a ni.”
-Dennis Milon, Kitt Peak in Southern Arizona
Kum 1998/99 kha a kum 33-na a ni leh a. Hemi kum 1988 November 16/17 hian khawvel hmun hrang hranga a zir mite chuan arsi tla chu an lo thlir a. Mahse tunhma anga han lar hluai zawng a ni lo; a tla nasa lutuk lote pawh a ni awm e. Chutianga sawi uar vak tur a awm lo. Tin, lo tla tam pawh nise thil thleng fo a nih avangin miin chuti em emin an ngaihsak tawh lovang. Khawpui electric êng hnuaia mite tân phei chuan hmuh a harsa lehzual. A lan tamna ber chu Europe a ni a. NASA-in hetianga arsi tla zir tur bika a din Leonid MAC (MAC-Multi-Instrument Aircraft Campaign) chuan Japan thliarkar pakhat Okinawa-ah thlawhna pahnih a han tir a. Engti takin nge an han zir zawng keini ang duang chuan kan hre ve pha lo a ni.